การให้นมลูก ตอนที่ 2
การให้นมลูก ตอนที่ 2
รศ.นพ.ศุภกร โรจนนินทร์
ภาควิชาศัลยศาสตร์
Faculty of
คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล
การคัดเต้านมไม่จำเป็นจะต้องเป็นทั้ง 2 ข้าง ผู้เขียนเคยเจอคนไข้ อายุ 19 ปี มาพบเนื่องจากเต้านมไม่เท่ากัน 2 ข้าง หลังจากมีลูกได้ 5 เดือน และให้ลูกกินนมตัวเอง ซึ่งก่อนจะคลอดลูกเธอยืนยันว่าเต้านมของเธอเท่ากันมาตลอด จากการตรวจเต้านมก็พบว่าเป็นเต้านมที่ยังคงมีน้ำนมอยู่ทั้ง 2 ข้าง แต่ข้างขวาที่เล็กกว่าเป็นเต้านมที่ปกติ ส่วนข้างซ้ายใหญ่กว่าประมาณ 1 เท่าตัว จนรู้สึกตึงและหน้าอกคัด ต่อมน้ำนมขยายใหญ่ จากการซักถามปรากฎว่าลูกจะดูดนมข้างขวามากกว่า จึงน่าอธิบายได้ว่า หน้าอกข้างขวาที่ลูกดูดนมมากทำให้น้ำนมไหลได้สะดวก ส่วนด้านซ้ายที่ดูดนมน้อยกว่า ทำให้น้ำนมค้างเต้าอยู่เป็นประจำ และค่อย ๆ ขยายใหญ่ขึ้น ถ้าขยายใหญ่ไปเรื่อย ในที่สุดเต้านมข้างซ้ายก็จะหยุดสร้างน้ำนม และไม่มีน้ำนมเกิดขึ้น จึงแนะนำให้เธอพยายามให้ลูกดูดนมข้างซ้ายก่อน จึงมาดูดข้างขวา ช่วยลดการคัดเต้านมได้ เมื่อหย่านมแล้ว หน้าอกก็คงจะเท่ากันใหม่ แต่ไม่ใช่เต้านมขวาจะค่อย ๆ ใหญ่ขึ้นเท่ากับข้างซ้ายนะครับ แต่ข้างซ้ายจะค่อย ๆ เล็กลงมา จนเท่าข้างขวา ก็เป็นเรื่องที่น่าเสียดายของคนบางคนที่รู้สึกว่า เวลาหลังคลอดหน้าอกตัวเองจะดูเปล่งปลั่งใหญ่ดี แต่เวลาหย่านมแล้วกลับมาเล็กเหมือนเดิม
เจ็บหัวนม
การเจ็บหัวนมนั้นมักจะประสบกับคุณแม่มือใหม่เป็นส่วนมากที่ยังไม่มีประสบการณ์ในการให้ลูกกินนมแม่ ถ้าไม่สามารถแก้ไขได้ก็อาจมีอาการลุกลามจากการเจ็บเต้านม ไปจนเกิดมีแผลขึ้น อักเสบผื่นพุพอง เลือดออก จนถึงกับเลิกให้กินนมไปเลย ที่เป็นเช่นนี้มักมีสาเหตุ ดังนี้
1 เกิดในคุณแม่ที่มีน้ำนมคัด บวมที่หัวนม ทำให้ลูกดูดนมลำบากจึงยึดจับหัวนมด้วยความรุนแรง
2 ปล่อยให้หัวนมชื้นตลอดเวลา หรือ แพ้ต่อสารบางชนิดที่ใช้ เช่นครีม , สบู่, เครื่องพลาสติกต่าง ๆ
3 รีบเอาปากลูกออกจากหัวนมในขณะที่ยังคงดูดนมอยู่จะทำให้เกิดสูญญากาศ มีแรงดูดมากขณะที่ดึงออก ควรรอให้เด็กคลายการดูดให้เรียบร้อยจึงเอาออกไม่ต้องรีบ
4 ปล่อยให้เด็กหลับพร้อมกับการดูดที่หัวนมตลอดเวลา หรือนานเกินไป เด็กอาจจะกัด หรือดูดรุนแรง ทำให้เกิดการเจ็บและเป็นแผลได้ง่าย
การปั๊มนมเก็บไว้ในตู้เย็น
ในกรณีคุณแม่ไม่สามารถให้นมลูกได้เนื่องจากการติดภาระหรือสาเหตุใดก็ตามบางครั้งอาจจำเป็นต้องเก็บน้ำนมไว้เลี้ยงลูกในมื้อต่อไป การเก็บน้ำนมตัวเองที่ไม่ถูกวิธี จะทำให้น้ำนมมีโอกาสติดเชื้อ และแบคทีเรียขยายตัวจนทำให้น้ำนมบูดเสียทำให้เด็กท้องเสียได้
วิธีการเก็บน้ำนม จึงต้องมีมาตรฐาน ตั้งแต่อุปกรณ์ ภาชนะ การปั๊มน้ำนม ตลอดจนการเก็บน้ำนมทั้งหมด ต้องทำอย่างถูกวิธี ดังนี้
1 อุปกรณ์ปั๊มน้ำนม พร้อมขวดและจุกนมจะต้องล้างให้สะอาดและต้มด้วยน้ำเดือดประมาณ 10-15 นาที
2 ก่อนปั๊มน้ำนม คุณแม่ต้องทำความสะอาดเต้านมเสียก่อน โดยการอาบน้ำ หรือทำความสะอาดเต้านมและหัวนมด้วยน้ำสะอาด หรือเช็ดด้วยแอลกอฮอล์หมาด ๆ 1-2 ครั้ง และต้องล้างมือให้สะอาดก่อนเสมอ
เต้านมหลังหย่านม
เมื่อเด็กหยุดกินนมแม่ น้ำนมที่ถูกสร้างมาไม่ได้ใช้ ก็จะมีการคั่งอยู่ในกลีบต่อมน้ำนมย่อย และท่อน้ำนม จนเกิดการพองตัว ทำให้เลือดมาหล่อเลี้ยงได้น้อย และเซลล์ต่อมน้ำนมจะถูกเบียดจนแบน ในที่สุด เซลล์ต่อมน้ำนมก็จะตายไป น้ำนมและเซลล์ต่อมน้ำนมที่ตายไปจะถูกกำจัดโดย เซลล์เม็ดเลือดขาวชนิดหนึ่ง ซึ่งเปรียบเหมือนทหารเคลื่อนที่เร็ว คอยปัดกวาดพื้นที่ให้เรียบร้อย เสร็จแล้วจะมีการแตกตัวของต่อมน้ำนมขึ้นใหม่ แต่จำนวนจะลดลงไป รวมทั้งท่อน้ำนมก็จะลดขนาดลงไปด้วย ในเมื่อไม่มีการผลิตน้ำนมแล้ว ก็เหลือแต่ท่อเปล่าๆ เล็กๆ ซึ่งทั้งหมดก็จะเข้าสู่ภาวะปกติของเต้านมต่อไป เต้านมจะค่อย ๆ เล็กลงจนเท่าขนาดก่อนตั้งครรภ์ แต่เต้านมหลังหย่านมจะไม่กลับมาเหมือนเต้านมเดิมก่อนคลอดทุกประการนะครับ เหมือนคนที่เคยอ้วนแล้วผอมลงไปมาก ก็จะดูเหี่ยวลง เต้านมก็เช่นกัน ผิวหนังที่เคยขยายตัวมาก ๆ ตอนให้นม เมื่อขนาดเต้านมลดลงก็จะทำให้ดูไม่เต่งตึงเหมือนเก่า บางคนผิวหนังขยายมากเกินไป จนเกิดลายผิวหนังแตก หัวนมจะใหญ่ขึ้นจากการดูดนม วงปานนมที่คล้ำก็จะไม่กลับมาเป็นสีชมพูเรื่อ ๆ เหมือนก่อน และเต้านมอาจคล้อยลงได้ เนื่องจากมีการยืดตัวของผังผืดภายในเต้านม อย่างไรก็ตาม ถ้ารู้จักถนอมผิวพรรณด้วยโลชั่น และการนวดเบาๆ ที่ผิวหนังเต้านมเป็นประจำ รวมทั้งการออกกำลังกายที่ส่วนหน้าอก และการใส่ชุดชั้นในประคองอย่างสม่ำเสมอก็จะช่วยให้การเปลี่ยนแปลงเหล่านี้เกิดขึ้นน้อยลง
การให้นมลูกเป็นการคุมกำเนิดแบบธรรมชาติได้จริงหรือไม่
โดยทั่วไป การให้นมลูกนับเป็นการคุมกำเนิด โดยธรรมชาติที่ดีที่สุด ทั้งนี้เพราะธรรมชาติไม่ต้องการให้มีลูกถี่หรือติดกันเกินไป เด็กที่เกิดมาจะแย่งกันกินนม จนขาดอาหารได้ ซึ่งเป็นผลดีในประเทศด้อยพัฒนาในด้านการคุมกำเนิด การให้ลูกกินนมแม่ ทำให้มีการชลอการตกไข่ของรังไข่ให้เนิ่นนานออกไปเอง โดยเฉลี่ยในคุณแม่ที่ไม่ได้ให้นมหลังคลอด จะเริ่มมีการตกไข่ใหม่หรือเริ่มมีประจำเดือน ประมาณ 1-3 เดือน แต่ถ้าให้นมลูก การเริ่มตกไข่จะยาวนานออกไป ประมาณ 9 สัปดาห์หลังคลอด จนถึง 18 เดือน แต่คุณสุภาพสตรีอย่าเชื่อใจในทฤษฎีนี้มากไปนะครับ แม้โดยเฉลี่ยจะเป็นอย่างนั้น แต่ถ้าดูเฉพาะเป็นรายๆ ไป การคุมกำเนิดด้วยการให้นมแม่นั้น เป็นวิธีการที่เชื่อถือไม่ค่อยได้ มีหลายรายนะครับที่คุณแม่ตั้งครรภ์ต่อไปเลย ก่อนจะเริ่มกลับมามีประจำเดือนด้วยซ้ำ และมีถึง 50% ของคุณแม่ที่ตั้งครรภ์ในระหว่างให้นมลูก เพราะฉะนั้นทางที่ดีควรปรึกษาสูติแพทย์เพื่อวางแผนการคุมกำเนิดไปด้วยจะดีกว่า ซึ่งวิธีการคุมกำเนิดอาจจะทำหมันตัวคุณแม่เองหรือจับคุณสามีทำหมันก็ได้ถ้าคิดว่ามีลูกพอแล้ว แต่ถ้าใช้วิธีอื่น ๆ เช่น การกินยาหรือการใส่ห่วง จะต้องปรึกษาแพทย์เพราะยาคุมกำเนิด จะทำให้ปริมาณน้ำนมลดน้อยลงไปจนอาจต้องหยุดการให้นมได้
